TELEKOMÜNÄ°KASYON SÄ°STEMLERÄ° ÜZERÄ°NDEN Ä°ÇERÄ°K SUNULMASI ÜZERÄ°NE BÄ°R ANALÄ°Z

1992 yıllarıydı. O zaman ki PTT Genel MüdürlüÄŸü projesi olarak baÅŸlatılan ve Grup BaÅŸmühendisliÄŸini yapmakta olduÄŸum Data Transmisyon ve Elektronik Cihazlar Grup BaÅŸmühendisliÄŸinin görev alanında bulunan TELEBÄ°LGÄ° adı altında bir servis deneysel olarak az sayıda kullanıcının hizmetindeydi.

Bu servis 3 rakamlı 144 numaralı bir eriÅŸim numarası telefon hattı üzerinden aranıyor ve V.23 Modem olarak bilinen 600 Bps lık (download) ve 75 Bps (upload) hızı ile bir bilgisayarda yüklü bulunan içerikleri online olarak alabiliyordu. Bu altyapı hizmeti deneysel olarak az sayıda bir kullanıcıya yaklaşık 30 kiÅŸinin aynı anda ulaÅŸabilmesine göre planlanmıştı. Kullanıcının evindeki veya iÅŸyerindeki telefon üzerinden baÄŸlanabilen görüntüleme cihazları halen Fransa’da önemli ölçüde Ä°nternet’ e eriÅŸim için (64 Kbps) kullanılan 600/75 Bps hızındaki dahili ( internal) modemlere sahip MÄ°NÄ°TEL terminalleri idi.

Daha sonraki yıllarda bu proje geniÅŸletilmek istenmiÅŸti. Videotext adı altında 6 il merkezine eriÅŸim nodları (Video Access Point, VAP) kuruldu. Ancak bu projenin akibeti teknik birkaç sorun yüzünden hata ile sonuçlandı.

Bir bilgi bankasına eriÅŸim ve bilgi alnmasına yönelik bu TELEBÄ°LGÄ° ve VÄ°DEOTEXT denemelerinden önce Türkiye'de BBS olarak bilinen ve ev veya iÅŸ yerlerindeki telefon hatlarına modemler konulmak suretiyle bilgi sunmaya çalışan tek tük bilgisayar baÄŸlantıları vardı. (ÖrneÄŸin bir Elma Kurdu derneÄŸi vardı ve bu dernek Macintoch ve Apple bilgisayarları üzerinden dial-up eriÅŸimcilere kendi içeriklerini sunmaya çalışırlardı. Bu derneÄŸin Apple fanatikleri kendi bigisayarlarının bulunduÄŸu derneklerinde kasalarca dolusu elmaları Apple firmasına nezaketen gelen dernek üyelerine ikram ederlerdi, hiç çay içmezlerdi)

O tarihlerde tüm dünyada elektronik alış-veriÅŸin o zaman ki baÅŸlıca altyapısı olan Telebilgi veya Videotext sistemleri tüketicilerin bir terminal üzerinden bir veri bankasına eriÅŸip elektronik kataloglardan seçimler yapma, onları tarayıp, fiyatlarını ve kalitelerini karşılaÅŸtırarak sipariÅŸ verebilme, elektronik mesaj servisleri, ticari iÅŸlemlere iliÅŸkin servisler, eÄŸitim ve kiÅŸisel iÅŸlemler ile ilgili hizmetler alabilmekteydiler.

Dünyadaki Videotext sistemleri tüm dünyada baÅŸarısızlığa uÄŸramış olmasına raÄŸmen Ä°ÇERÄ°K YÖNETÄ°MÄ° kapsamında 1990 lı yıllarda büyük baÅŸarılara imza atılmıştır. Bu yıllarda bu altyapıya sahip Fransa’ nın başını çektiÄŸi birçok Avrupa ülkesi ve ABD de Ä°çerik Servis SaÄŸlayıcı (Content Service Provider) anlamında CSP ler ortaya çıkmış ve bazılarının o yıllarda telekomünikasyon sektöründe sadece ISP lerin olduÄŸu zannettiÄŸi bir dünyada Ä°ÇERÄ°K altyapısını kurmaya baÅŸladılar. (Bakınız: Servis saÄŸlayıcıları ve lokasyonları ÅŸekli) Bir diÄŸer adı da VASP (Value Added Service Provider) olan servis saÄŸlayıcılar sektörü monopol pazarlarda tüm dünyada olduÄŸu gibi bizde de ‘eriÅŸimi ben veriyorsam içeriÄŸi de veririm’ yaklaşımı tartışmaları içinde kaybolup gitti. Zira monopol pazarlarda üçüncü taraf her zaman abone ile tekel firma arasına giren kara kedi olarak algılanmıştır. ( Daha sonraki yıllarda bu katma deÄŸerli servisler mobil aÄŸlar üzerinden SMS, MMS ve GPRS olarak mobil operatörler tarafından karasal veri aktarma lisansı alan ÅŸirketler (VSAT gibi) 3. Taraflar olarak saÄŸlanmış ancak bu sefer de ‘misafir misafiri sevmez ev sahibi ikisini de sevmez’ misali bu firmalar YASAL ZORUNLULUKTAN DOLAYI tarife ve mevzuat baskısı ile 'içerik host’ oranının düÅŸük olmasına yönelik durumu meydana çıkarmıştır. )




Şekil: Servis Sağlayıcı tipleri ve lokasyonları.

Bu altyapılar üzerinden tüketiciler yerel ve ülkesel perakendecilerden sipariÅŸ alabilmekte, bankaların bilgisayar merkezleriyle doÄŸrudan baÄŸlantı kurarak, banka iÅŸlerini halledebilmekte, gazeteler daha basılmadan içeriÄŸini görebilmekte, uçak, otel, oto kiralama, tiyatro vb.rezervasyonları yapabilmekte, ansiklopedinin metnine bakabilmekte, üniversite derslerini izleyebilmekte, maç ve konser biletlerini satın alabilmekte, oyunlar oynayabilmektedirler. Ayrıca, bu yolla onarım, bakım, ilk yardım, fitness, ev dekorasyonu vb. konularında akıl danışabilmekte kiÅŸiler birbirlerine mesaj ve tebrik kartı gönderebilmektedirler. Bu yıllarda en önemli aÄŸlar IBM ve Sears firmaları ortaklaÅŸa Trintex adlı ağı ve AT&T ÅŸirketinin ve bazı Amerikan Bankalarının da Cavidea adlı videotext sistemleri olmuÅŸtur.

Bütün bu uzaktan eriÅŸim ile geliÅŸen yönetim ÅŸekli 1980 li yılların sonuna doÄŸru batı toplumlarında yeni bir elektronik gelenek ve kültür oluÅŸturmuÅŸtur. Ä°nternetin 1990 lı yılların başında yayılması ile birlikte batı toplumları bu elektronik kültüre hızla adapte olmuÅŸlardır ve bu içeriklerini kendi DNS ülke uzantılı (host) larına yükleyerek internet kullanıcılarının hizmetine açmışlardır.

Fransa’ da videotext ağı projesinin baÅŸladığı yıllarda France Telecom Genel Müdürü’ nün bir konferansta bizzat kendisinden duyduÄŸum MÄ°NÄ°TEL terminallerinin ücretsiz mi yoksa ücretli mi müÅŸterilere dağıtılması sorulduÄŸunda hiç tereddütsüz ‘ücretsiz vererek kullanıcı sayısını artıralım’ demesini hatırlarım. Hatta Fransa’da bugün Ä°nternete ilginin az olmasının nedenini Fransızların kendi Minitel ağının geliÅŸmesini örnek göstererek biraz da ironik bir ÅŸekilde Ä°ngilizce’ ye karşı duydukları antipati nedendir diye bilinir.

Bizde ise o yıllarda sayıları batı Avrupa ülkelerinde sayıları on binler ile ölçülen Ä°ÇERÄ°K SAÄžLAYICILAR sayısı bizim deneysel de olsa TELEBÄ°LGÄ° servisi üzerinden deÄŸil PTT tarafından baÅŸka tüzel ve kiÅŸiler üzerinden sunulmasına yasal zorunluktan dolayı mevzuatlar nedeniyle müsaade edilmiyordu. O zamansebze-meyve fiyatları Ankara sebze halinden alınıyor, belirli günleri kutlama ÅŸeklinde bilgisayarlara yükleniyor ve az sayıda Telebilgi kullanıcısının hizmetine sunuluyordu. Bir de TOBB ye bütün Türkiye’deki tahıl borsa merkezleri bilgilerinin yükleneceÄŸi bir tahıl borsa programı hazırlamıştık.

Türkiye’de Videotext altyapısının kurulamamasının Ä°ÇERÄ°K SAÄžLAYICI kavramına yapmış olduÄŸu etki gibi bir diÄŸer altyapı da ilk kez akıllı bir aÄŸ yönetim sistemi ile çalışan paket anahtarlamalı veri haberleÅŸme ağı olan TURPAK ağı yeni bir geliÅŸme olarak ortaya çıkmıştır.

O zaman ki PTT nin yüz akı olan TURPAK projesi sunmuÅŸ olduÄŸu X.25/ITI/SDLC/API protokolları ile tamamen veri ve bilgi bankalarına eriÅŸim standartlı olarak kullanılan ve internetin alt yapısını oluÅŸturacak içerik sunulmasını saÄŸlayacak önemli bir proje olarak görülebilir. Gerçekten de veri bankalarının baÄŸlanabileceÄŸi önemli bir altyapı olan TURPAK ağına 64Kbps-2 Mbps hızlarında eriÅŸim yapılabiliyor ve daha sonraki yıllarda ise halen de önemli bir oranda kullanılmakta olan Frame Relay aÄŸları ve daha sonra ATM aÄŸları da bu altyapılar üzerinden verilebiliyordu.

Peki bütün bu doldur-boÅŸalt (store and forward) aÄŸları kurulmasına raÄŸmen bu aÄŸların müÅŸterileri düÅŸük hacimli anlık trafik yaratan loto, emniyet, jokey kulübü, bazı hastane …vs kuruluÅŸarı bu aÄŸa baÄŸlandılar.

CONTENT ciler yani Ä°ÇERÄ°KCÄ°LER hala ortada yoktular. Biz TURPAK da Ä°ÇERÄ°KCÄ°LER mi TURPAK abonelerinin artmasını bekleyecekler yoksa TURPAK aboneleri mi artacak da Ä°ÇERÄ°KCÄ°LERÄ° bekleyecek derken düÅŸük hacimli veri aktarma standartı ile çalışan kuruluÅŸlar aÄŸ altyapısına baÄŸlanmaya baÅŸladılar.

Bu durum ülkede Ä°ÇERÄ°K sunulması ile ilgili olarak çok ÅŸaşırtıcı bir durum ortaya çıkarmıştır. Çünkü hala bugün de olduÄŸu gibi o zaman da Ä°ÇERÄ°K e yönelik ne bir yasa ne de bir ticari sözleÅŸme hukukuna dayalı yasal bir sistem vardı Türkiye’ de. (Bu arada Adalet Bakanı Sadullah Ergin’in geçtiÄŸimiz ay kiÅŸisel verilerin korunmasına yönelik yasa tasarısının bu sonbaharda TBMM den geçeceÄŸini Stockholm’ da yapılan AB Adalet Bakanları toplantısında söylemiÅŸ olduÄŸunu ifade edelim.)

Bu yıllarda Türk Telekomüniasyon A.Åž' nin de maddi kaynak ile desteklediÄŸi ve elemanlarının katıldığı TÜBÄ°TAK öncülüÄŸünde çoÄŸunluÄŸunu akademisyenlerin oluÅŸturduÄŸu bir ekibin hazırladığı önemli bir çalışma raporu sonucu yayınlanıyordu. Bu raporun sonucu bizlerinde katılımı ile zamanın CumhurbaÅŸkanı olan Sayın Süleyman Demirel' in de öncülüÄŸünde düzenlenen bir katılımla köÅŸkte verilen bir yemek ile duyurulmuÅŸtu. Raporun ismi TUENA idi. Yani TÜRKÄ°YE ULUSAL ENFORMASYON ALTYAPISI. Bu raporun içerik ile ilgili dünyadaki uygulamaları gösteren önemi bir tablonun 5 inci bölümündeki ‘var olan içeriklerin sayısallaÅŸtırılması’ ve 6. Bölümdeki ‘ içerik sektörünün ulusal enformasyon altyapılarına baÄŸlanması için mali destek’ bugünkü Ä°nternet yaÅŸamımızda da üzerinde durulması en büyük sorun olarak neden en az (binde 32.7) host sayısına sahip olduÄŸumuzun gerekçesi olarak günümüzün en büyük sorunu olarak ortaya çıkmaktadır. Tablonun bütününe bakıldığında içerik ile ilgili çok geniÅŸ yorumlar 1999 yılında hazırlanan TUENA raporunda dile getirildiÄŸi görülecektir.




Tablo: TUENA Raporunda Ä°ÇERÄ°K ile ilgili vurgulamalar. (1999)

Öncelikle kiÅŸisel verilerin korunmasına yönelik 2002 /58/EC numaralı Avrupa BirliÄŸi dokümanına yönelik bir yasal düzenlemenin hemen çıkarılması gerekiyor ki içerik ile ilgili her türlü haklar koruma altına alınabilsin.

Peki, iyi bir Ä°çerik Servis SaÄŸlayıcı alt yapısını kurma için nelerin baÅŸarılı olarak uygulanması gerekiyor. Bunları da aÅŸağıda veriyorum.

Yüksek Çözünürlüklü Televizyon yani HDTV

Üç boyutlu sayısal Yüksek Çözünürlüklü Resim (3D HD)

İnternet ve Televizyon Yakınsaması (Convergence)

Interactive Televizyon (ITV)

PetaSite Library ( 11 Petabyte lık kütüphaneler)

Audio Content

SaÄŸlık Kütüphaneleri (Hastane Veri bankaları)

EÄŸlence ve Turizme yönelik içerikler

Film, Video kütüphaneleri

Sayısal Müzeler (Bütün eserler 3 boyutlu olarak laser tarayıcılar ile taranarak oluÅŸturulmalı)

EÄŸitim kurumları birbirleri ile interaktif olarak haberleÅŸerek içeriklerini paylaşıma açmalı.

Günümüzün geliÅŸmiÅŸ toplumlarında aÄŸ üzerinden sunmak üzere içerik hazırlanması bir ELEKTRONÄ°K KÜLTÜR geleneÄŸi olarak ortaya çıkmıştır. Bu gelenek hemen ortaya çıkmaz ve bugünden yarına hemen çözülecek bir husus da deÄŸildir. Onun için yabancı literatürde bulunan CONTENT IS KING yaklaşımı içinde bütün kamu ve sivil otoritelerin özellikle yeni yeni oluÅŸmakta olan IPTV ve 3G-4G altyapıları ile yeni nesil aÄŸlar (NGN) baÄŸlamında CONTENT/Ä°ÇERÄ°K hazırlanması seferberliÄŸine katılacağı çalışmaların hemen baÅŸlatılması gerekiyor.

Ä°çerik sunmadaki en büyük göstergemizin Ä°nternet üzerindeki host sayımızın ne kadar olduÄŸu ile ilgilidir. Bu oranları aÅŸağıda veriyorum. (Pocket World in Figures, The Economist, 2009)




Binde 32.7 ne anlama geliyor. Türkiye' nin nüfusu 75 Milyon ise bunun binde 32.7 si 2.452.500 eder.

Yani 2.452.500 adet sunucu Türkiye'de Ä°nternet'e baÄŸlı demektir. Her bir sunucunun ortalama disk kapasitesi ortalama en iyimser tahmin ile (!) 1 Terabyte olsun. O halde Türkiye internete toplam 2.452.500 Terabyte lık bir bilgi sunumu yapmaktadır. Bunun ne kadarı resim ne kadarı yazı karakteri olduÄŸu araÅŸtırma konusudur. Bu rakam ABD için yaklaşık 30 kat daha fazla 60.452.500 Terabyte olduÄŸunu tablo bize söylemektedir. Mısır' ın ise bizim onda birimiz kadar yani 245.250 Terabyte lık bir bilgiyi internete sunduÄŸunu söylebiliriz. Bu rakamlar tabi ki ülkelerin kendi host yani ülke içindeki sunucular için geçerlidir. (Rakamlarımızın küçüklüÄŸünü, hep bizim toplumsal olarak kitap okuma istatistikleri ile karşılaÅŸtırırım. 2 AÄŸustos 2009 tarihli Hürriyet gazetesinde verilen Türkiye'nin kütüphanelerinde bulunan kitap sayısı olan 13 Milyon ile Bulgaristan'ın üçte biri, Japonya'nın %14 ü, Fransa'nın %21 i, ABD nin %12 si kitap okurken bizim binde 1 kitap okumamızla karşılaÅŸtırabilir miyiz?)

Peki Türkiye'deki bu toplam (2.425.500 Terabyte) lık disk kapasitesindeki verinin toplam band geniÅŸliÄŸine (ADSL, 3G, GPRS, EDGE, KABLO MODEM, Uydu eriÅŸimi...vs) oranı nedir? GeniÅŸband sayısı 5 736. 619 (OECD istatistiÄŸi 2009) + Mobil EriÅŸim (62.000.000)+ Wi-Fi (?) band geniÅŸliÄŸi hesaplanarak bir oranlama yapılarak fikir edinilebilir. Bu hesabın yapıldığı takdirde bandgeniÅŸliÄŸinin daha yüksek çıkacağını tahmin edebiliriz.)

3G gibi geniÅŸ band altyapı sistemlerin devreye girmesi içeriÄŸe ulaÅŸmadaki rahatlamayı getirecek ama hangi içeriÄŸi alacak sorusu MVNO (Mobile Virtual Network Operator) gibi servislerin hızla devreye girmesi ile saÄŸlanarak abone başı gelir olan ARPU deÄŸeri artırılabilir. Unutmayalım ki telekomünikasyon sistemlerinde port satımından elde edilen ortalama gelir %21 iken servis sunumu ile geriye kalan %79 luk gelir elde edilerek en yüksek ARPU deÄŸerine ulaşılır.

S.Vedat KARAARSLAN