Onur Erem/Birgün

  “Mahremiyetinizi koruması için devlete güvenmek, bir röntgenciden panjurlarınızı takmasını istemeye benzer” ABD’li ÅŸair John Perry Barlow

Ä°nternette devletin, polisin veya cemaatler gibi çıkar gruplarının sizi yasadışı olarak takip edebileceÄŸini biliyordunuz. Ama bu sefer sizi takip eden Phorm adında özel bir firma. TTNET altyapısına kendi sistemini kurarak tüm trafiÄŸi takip etme yetisine sahip Phorm, kullanıcıların davranışlarını, yazdıklarını ve konuÅŸmalarını analiz ederek bu datayla reklam satıyor. Her kullanıcıya bir anonim profil verilse de (profillerin gerçekten anonim olduÄŸunun bir kanıtı yok aslında) internetteki her aktivite bu profile eklendiÄŸi için bir süre sonra o kullanıcının kim olduÄŸu tahmin edilebilir hale geliyor. Üstelik kullanıcıları izlemek için TTNET’e para ödüyor. Bu anlaÅŸmayı ise TTNET’ten deÄŸil, Phorm’un 9 Temmuz’da yayınladığı bir basın açıklamasından öÄŸreniyoruz.

DERÄ°N VERÄ° ANALÄ°ZÄ°

Phorm'un Türkiye'deki faaliyetlerinin durdurulması amacıyla kampanya yürüten enphormasyon.org sitesinde anlatılanlara göre Phorm “Sizi gezdiÄŸiniz siteler, tıkladığınız reklamlar, izlediÄŸiniz videolar, doldurduÄŸunuz formlar vb. aracılığı ile profilliyor. Elde edilen profile göre ticari olan/olmayan içerikler sunuyor. Ä°zleniyorsunuz, fakat bu izleme DPI (Deep Packet Inspection – Derin Veri Analizi) olarak bilinen teknolojilerle yapılıyor. Bu teknoloji sadece sizin bilgisayarınız ya da tarayıcınızla ilgilenmiyor. Ä°nternet hattınızı izleyip, gelen giden tüm verilerinizi analiz ediyor. Bu durumun siz Ä°nternette dolaşırken başınızda durup monitörünüzü izleyen bir çift gözden farkı yok. DPI'ın kullanım alanları arasında kullanıcının web üzerindeki davranışına göre ekranında ilgi alanlarıyla (behavioral targeting) ilintili reklam gösterilmesi; Ä°nternet Servis SaÄŸlayıcılar (Ä°SS) tarafından veri trafiÄŸini çok artıran P2P dosya deÄŸiÅŸimi gibi uygulamaların kasıtlı olarak kesilmesi veya yavaÅŸlatılması; ve hükümetler ve gizli servisler tarafından dijital gözetim yapılması gibi uygulamalar yer alıyor”.

Benzer uygulamalar Google gibi reklam firmaları tarafından da yapılıyor. ÖrneÄŸin Google'da belirli bir ürünü ararsanız bir süre sonra gezindiÄŸiniz sitelerdeki Google reklam alanlarında bu ürünle ilgili reklamlar çıkmaya baÅŸlar. Çünkü Google da sizi takip ediyor. Ancak Google'ın uygulaması ile Phorm'un uygulaması arasında önemli bir fark var: Böylesine takip edilmek istemiyorsanız Google'ı kullanmayabilirsiniz. Sonuçta piyasada baÅŸka arama motorları da var. Ama eÄŸer internet servis saÄŸlayıcınız (mesela TTNET) Phorm ile anlaÅŸmışsa bu uygulamadan kaçmak için servis saÄŸlayıcınızı deÄŸiÅŸtirmekten baÅŸka bir imkanınız yok.

Türkiye'deki Phorm faaliyetini durdurmak isteyen yurttaÅŸların kurduÄŸu enphormasyon.org adlı siteye göre her türlü derin veri analizi sistemine ÅŸiddetle karşı çıkan World Wide Web'in (www) geliÅŸtiricisi Tim Berners-Lee, Phorm’u yaptıklarını bir telefonun operatör tarafından yasadışı dinlenmesine veya postacının bir mektup zarfını açarak içine bakmasına benzeterek "EÄŸer kullandığım ISS, Phorm gibi bir DPI sistemini içeriyorsa hemen baÅŸka bir ISS'e geçerim” demiÅŸ. Ancak Türkiye'deki internet altyapısı Türk Telekom'un neredeyse tekelinde olduÄŸu için böyle bir ÅŸans yok.

CASUS YAZILIMDAN BUGÜNE

Phorm yeni bir ÅŸirket deÄŸil. Ä°nternetteki bilgiler ÅŸirketin 2002 yılında 121 Media adında insanların bilgisayarlarından bilgi çalmaya yarayan casus yazılım programları üreten bir ÅŸirket olarak kurulduÄŸunu gösteriyor. ABD ve Kanada'da internet kullanıcılarının eylemleri sonucunda bu ülkedeki faaliyetlerini durdurarak Ä°ngiltere'ye geçmiÅŸ. Ä°ngiltere'de de Phorm'un kendisini izlemesini istemeyen kullanıcılar protesto gösterilerine baÅŸlayınca Avrupa BirliÄŸi Parlamentosu duruma el koyarak Phorm'un AB ve Türkiye sınırları içinde faaliyet göstermesini yasaklamış. Yani enphormasyon.org sitesindeki bu bilgiye göre Phorm'un Türkiye'de gösterdiÄŸi faaliyet de yasadışı.

Phorm her ne kadar kullanıcıların anonim olduÄŸunu iddia etse de Phorm karşıtlarına göre bunu denetlemenin hiçbir imkanı yok. “Nitekim, Phorm'un terk etmek zorunda kaldığı ABD ve Ä°ngiltere'deki konuya duyarlı STK'lar bu kiÅŸilerin Ä°nternet üzerindeki her hareketlerinin takibinin mümkün olduÄŸunu göstermiÅŸlerdir. Daha da kötüsü, bu sadece reklamcılık için deÄŸil, devletler ve gizli servisler tarafından kullanılarak etkin bir fiÅŸleme mekanizması olarak haline gelebilir” diye anlatıyor durumu enphormasyon.org sitesi.

Ä°ngiltere'deki Phorm karşıtlarının kurduÄŸu dephormation.org.uk sitesi ise Phorm'un çalışma prensibinin sahtekarlık üzerine kurulu olduÄŸunu “Telefonla bankanızı aradığınızda karşınızdakinin bankanız olmasını beklersiniz. Ama telefonu bir dolandırıcı açıp sizinle bankanız gibi konuÅŸursa buna sahtekarlık denir” sözleriyle ifade ediyor.

Site üzerinden indirilebilen dephormation adlı Firefox eklentisi ise Phorm'un sizi takip etmesini engellemeye yarıyor. Hatta girdiÄŸiniz sitelerde sizi Phorm gibi takip eden baÅŸka ÅŸirketler olup olmadığını da görebiliyorsunuz. Sitede Galatasaray ve Ä°nci Sözlük sitelerine girerken Phorm'un iletiÅŸime müdahalesi gözüküyor.

Bu iÅŸin kullanıcı yüzü olduÄŸu kadar içerik sahibi yüzü de var. Site sahipleri de kendi sitelerine girmek isteyenlerin Phorm tarafından algılanıp onlar üzerinden para kazanmasından rahatsız. EÄŸer siz de Phorm'un Türkiye'deki faaliyetlerine bir son verilmesini istiyorsanız enphormasyon.org sitesindeki imza kampanyasına destek verebilirsiniz.

PHORM’UN KURUCUSU KENT ERTUÄžRUL

Phorm’un kurucusu ise 48 yaşındaki Kent ErtuÄŸrul. 1980’lerde ABD’de yatırım bankacısı olarak büyük paralar kazanan ErtuÄŸrul, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliÄŸi’nin dağılmasının ardından, Sovyetler’in en iyi 100 bilgisayar yazılımcısını iÅŸe alarak casus yazılımlar geliÅŸtirtiyor. Bu yazılımcılar soÄŸuk savaÅŸ döneminde de casusluk yapan, ayrıca SSCB’nin ilk süperbilgisayarını geliÅŸtiren isimler.

ErtuÄŸrul, BirleÅŸik Krallık’taki dava boyunca verdiÄŸi demeçlerde Phorm’u sürekli övüyor, hatta insanların ilgilendikleri alanlarda reklam görmek dururken alakasız reklam görmek istemesini anlamadığını söylüyordu.

Kent ErtuÄŸrul 2008 yılında verdiÄŸi bir röportajda British Telecom (BT) ile yıllar öncesinden anlaÅŸtıklarını ifade etmiÅŸti. Yaptıkları iÅŸin yasadışı olup olmadığına dair bir soruyu "Büyük firmalar var bu iÅŸin içinde, yasadışı olsa BT gibi internet firmaları bu iÅŸi kabul etmezdi. Hepsinin hukuk uzmanları var" diye yanıtlayan ErtuÄŸrul ÅŸirketin yöneticileri arasında Coca Cola’nın eski baÅŸkanı, AT&T’nin eski CEO’su ve Strateji BaÅŸkanı, saygın banka yöneticileri, Yahoo’nun iletiÅŸim baÅŸkanı olduÄŸunu belirtmiÅŸ, “Bu saygın insanların saygın olmayan iÅŸler, dolandırıcılık yapacağını düÅŸünmüyorsunuzdur” demiÅŸti.

Burada büyük çaplı dolandırıcılıkların hep “saygın” diye bilinen insanlar tarafından yapıldığını hatırlatmakta da yarar var.

Ä°nternette yer alan raporlara göre Phorm 2007’den 2012’ye kadar 138 milyon dolar zarar etmiÅŸ. Bu kadar zarar eden bir ÅŸirketin para kaynağının ne olduÄŸu, nasıl Türkiye’de (Ä°stanbul Kanyon) ofis açabildiÄŸi ise bir muamma.

PHORM, TÜRK TELEKOM VE TTNET

27 Nisan 2012’de Türkiye çapında yaÅŸanan internet sorunlarının ardından Phorm’un altyapı kurulumu olduÄŸu iddia edilmiÅŸ, Türk Telekom da kesintinin nedenine dair açıklamasında bunu yalanlamamıştı: “27 Nisan Cuma gecesi Türk Telekom altyapısında teknik ekipman kurulumları sırasında yaÅŸanan teknik aksaklık”. Phorm’un çalışması için de Türk Telekom altyapısına teknik ekipman kurulduÄŸunu hatırlatmak isterim.

Phorm kullanan internet servis saÄŸlayıcılarının yalan söylemesi sık rastlanan bir durum. BirleÅŸik Krallık’taki British Telecom ilk baÅŸta Phorm’un gizlice kullanılmadığını söylemiÅŸ, bir süre sonra ise Phorm’un gizlice, haberi ve onayı olmayan on binlerce kullanıcı üzerinde denendiÄŸini itiraf etmek zorunda kalmıştı.

Alternatif BiliÅŸim DerneÄŸi’nden uzmanlar Phorm nedeniyle TTNET’in ayıplı mal satmış olduÄŸunu savunuyor. Dernek üyeleri Phorm'un uygulamalarına dair savcılığa suç duyurusunda bulunacak.

Enphormasyon.org sitesinde söylenilenlere göre Phorm'un uygulandığı sitelerden biri de TTNET'e ait gezinti.com. Bu yıl hizmet vermeye baÅŸlayan gezinti.com adlı site TTNET tarafından internet tarayıcısını açan kullanıcılara istekleri dışında gösterilmiÅŸti. Karşılarında açmak istemedikleri bir site gören internet kullanıcıları tarayıcılarını kapatmış, ama bunu yaparak gezinti.com'un kullanıcı sözleÅŸmesini kabul etmiÅŸ sayılmışlardı. Zira açılan gezinti.com sayfasında “eÄŸer bu sayfayı kapatırsanız kullanıcı sözleÅŸmesini kabul edersiniz” yazısı vardı. Bu uygulamanın Türkiye’de yasal olup olmadığı hâlâ tartışılıyor. BirleÅŸik Krallık’ta ise bu uygulama yasadışı ilan edildi. Kullanıcıların istekleri dışında dahil edildikleri bir uygulamadan çekilmesinin deÄŸil, kullanıcıların istekleriyle dahil olduÄŸu bir uygulamanın yasal olacağı ilan edildi.

TÜRK TELEKOM TELEFONUNA BAKAMIYOR

Haber için görüÅŸlerini almak istediÄŸimiz Türk Telekom ve TTNET yetkililerine ulaÅŸamadık. Yaklaşık 2 haftalık çabalarımıza raÄŸmen iki ÅŸirketin de medya ve basın bölümleri ile genel müdürleri telefonlarını açmadı. Phorm yöneticileri ise meÅŸgul olduklarını söyleyerek görüÅŸ vermedi. Phorm'un bir iletiÅŸim firması aracılığıyla yolladıkları basın bülteninde ise Phorm'a dair anlatılan bütün bu negatif bilgilerin gerçekdışı olduÄŸu; AB'de, Ä°ngiltere'de ve ABD'de Phorm'a açılan bir dava olmadığı; Phorm'un kullanıcı onayı olmadan çalıştığı ifade ediliyordu.