OSMANLI DÖNEMÄ°NE AÄ°T BÄ°R ÖZELLEÅžTÄ°RME DENEYÄ°MÄ°-POSTA TEÅžKÄ°LATININ ÖZELLEÅžTÄ°RÄ°LMESÄ°

YUNUS TÜRKÖLMEZ

 Tanzimat Döneminde, artan ulaşım olanaklarından yararlanan Posta örgütü yeniden düzenlenir. Gülhane Hattı Hümayunu’nun okunmasından bir yıl sonra 1840 yılında Posta Nezareti Kurulur. Haber ve gönderi iletimi artık halkın ve özel kiÅŸilerinden de yararlanabileceÄŸi bir düzene kavuÅŸmuÅŸtur. 

Çünkü bu tarihe kadar Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunda Özel HaberleÅŸme resmi sistemin dışındadır. Resmi sistemden özel kiÅŸilerin ve halkın yararlanmasına asla izin verilmezdi. Posta Tatarını özel haberini iletmeye ikna edebilenlerin dışında, kiÅŸiler ve özel örgütler haberleÅŸmek için kendi olanaklarını kullanmak zorundaydılar. Bunun için kullanılan çeÅŸitli yöntemler bulunuyordu. BaÅŸlangıçta Kervanlar, Hacılar, Gezginler, Gezgin Ozanlar vb. aracılığıyla pek çok haber iletilebiliyordu. 

Ancak zaman içerisinde bu iÅŸi belirli bir ücret karşılığında yapan ve özel haberleri taşıyan Sai denilen kiÅŸiler belirmeye baÅŸlamıştır. Gittikleri yerlerde de gönderilecek haberleri toplayıp baÅŸka yönlere doÄŸru yola çıkıyorlardı. Evliya Çelebi bile kendisinin bu özel haberleri iletmesi karşılığında kese kese altın aldığını yazmaktadır.

Bu yeni dönemde de Posta Tatarları yine eski yolları izliyordu. At deÄŸiÅŸim noktaları yine eski Menzilhanelerdi. Ancak bu yeni dönemde Ä°stanbul’dan, Anadolu’ya ve Trakya’ya giden Posta Yolları’nın her birine ve önemli merkezlere Posta Müdürleri atanır. 1846 yılına gelindiÄŸinde Avrupa’da 14, Asya’da 23 Posta Müdürü bulunuyordu. Posta Tatarlarının uÄŸramadığı yerlerde iletimi en yakın Posta Ä°stasyonunun sürücüleri saÄŸlıyordu. Posta Yolları ise Demiryolu yapımı geliÅŸtikçe deÄŸiÅŸiyor ve geliÅŸiyordu.

Osmanlı Devleti Posta Nezaretini kurmakla öncelikle ülke sınırları içerisinde postaları bir tekel altında birleÅŸtirmeyi ve çalıştırmayı öngörmüÅŸtü. Ancak bunu tam olarak gerçekleÅŸtirebilmiÅŸ deÄŸildir. Birinci Posta Kanununda bu konuda yeterince bir açıklama olmayışı, Postaların bir dönem özel bir iÅŸletmeye verilmesi, eski tatar, kiracı, katırcı ve emanetçilerle bazı araba ÅŸirketlerinin Posta Taşımacılığı yapması buna engel olmuÅŸtur. Yabancı Postaların varlığı ise bu konuda en güçlü ve zorlu bir etkendi.*

Ä°ÅŸte böyle bir ortamda, 1852 yılında Ä°stabl-ı Amire MüdürlüÄŸü(Saray Ahırları MüdürlüÄŸü) yöneticisi Ä°smail PaÅŸaSadarete baÅŸvurarak Posta TeÅŸkilatını, o yılki gelirinden yüzbin kese fazlasını vermek ÅŸartıyla iÅŸletme hakkının kendisine verilmesini talep eder. PadiÅŸahın** onayını müteakip 13 Mart 1852 ile 13 Haziran 1857 tarihlerini kapsayan 4 yılı aÅŸan bir süre için Postaların iÅŸletilmesi vePosta Nazırlığı görevi kendisine verilir.
 
Ancak sonuçta, gelirde bir artış olmadığı gibi önemli baÅŸka sakıncalar da doÄŸurmuÅŸtur bu yeni süreç. Maliye kâtibi Ä°zzetlü Bey Efendinin düzenlediÄŸi rapora göre “bu ihaleden dolayı hazinenin çok zarar etmesine raÄŸmen Ä°smail PaÅŸa çok kar elde etmiÅŸ ve mültezimlik iÅŸinde dürüst davranmamıştır.” Ayrıca o dönemde Rusya ile sürmekte olan savaÅŸta*** posta yoluyla usulsüzlükler ve PaÅŸanın Rusya ile iÅŸbirliÄŸi yaptığının anlaşılması üzerine nihayet sürenin bitimi beklemeden sözleÅŸmesi feshedilir ve bir daha da bu uygulamaya dönülmez. PadiÅŸahın emri ile de Ä°smail PaÅŸa Bolu’ya ve iÅŸbirliÄŸi yaptığı Liva Ferhat PaÅŸa ise Kütahya’ya sürgünle cezalandırılır.

Bu konuyu neden ele aldığımıza da kısaca deÄŸinmekte yarar var diye düÅŸünüyorum. Gazetelerde Türk Telekom’dan sonra PTT’nin de ÖzelleÅŸtirilmesi için ÅžirketleÅŸtirme sürecini tamamlayarak hazır hale getirildiÄŸine dair haberler yer almakta. Temel Kamu hizmetlerinden birisi olan Posta Hizmetlerinin özelleÅŸtirilmesi ile belirli bir rant alanı yaratılacağı kesin gibi gözüküyor. Ülkemizin her yerinde hizmet alım noktaları ve yaygın ÅŸubeleÅŸmesi ile çok önemli bir ihtiyaca cevap veren Posta TeÅŸkilatının ve hizmetten yararlanan halkımızın bundan, en azından maliyetler açısından zararlı çıkacağını düÅŸünüyorum. 

Bu nedenle geçmiÅŸte yaÅŸanan olumsuz bir deneyimi önemli gördüÄŸüm için sizlerle paylaÅŸmak istedim. HaberleÅŸme emekçilerinin örgütlü olduÄŸu sendika ve derneklerin bu konuya daha duyarlılıkla, halkı ve kamuoyunu bilgilendireceÄŸi ümidiyle yazımızı burada noktalayalım.

Dostlukla.

*Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunda Yabancı Postaların varlığı ve iÅŸletilmesi ayrı bir yazı konusu olarak ele alınacaktır. **  Abdülmecid:(1839-1861)*** 4 Ekim 1853 - 30 Mart 1856 tarihleri arasındaki Osmanlı-Rus Savaşıdır.****Ülkemizde HaberleÅŸme Hizmetlerinin Genel Bir Tarihi Hakkında; Asaf Tanrıkut. Türkiye’de Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve TeÅŸkilat ve Mevzuatı. Ankara 1984, Yunus Türkölmez.”PTT’de Ä°ÅŸçi ve Memur Örgütlenmesi”. (Ankara.1988)