Anadolu Ajansı’nın 21 Nisan Salı günü gündeminde, Sayın CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan’ın Türk Telekom’un kuruluÅŸunun 175’inci yılı kutlamasına katılacağını gördüm. Ne Türk Telekom’a, ne de tarih bilimine saygısızlık etmek istemem ama elimizdeki veriler, bilimsel gerçekler, tarihi belgeler Türk Telekom’un yaşının 160 olduÄŸunu söylüyor.

Nasıl mı?

Hem ÅŸirketin isminde yer alan, hem de ÅŸirketin faaliyet gösterdiÄŸi alan olan endüstridekiTELEKOMÜNÄ°KASYON kelimesi ilk çıkış noktamız.
Fransızcadan birçok dile girmeyi baÅŸaran telekomünikasyon kelimesi Yunanca uzak mesafe anlamına gelenTELE ve latince “paylaÅŸmak” anlamını taşıyan COMMUNICARE kelimelerinin birleÅŸmesi ile oluÅŸturulmuÅŸ.

Sözlüklerde telekomünikasyon kelimesi, kelime, ses, resim gibi bilgilerin genellikle uzak mesafeler arasında, elektromanyetik sinyaller aracılığıyla, telgraf, telefon, radyo ve televizyon teknolojileri ile iletilmesi olarak tanımlanıyor.
Elektrik ve elektronik yardımı ile bilginin uzak mesafelere taşınmasını saÄŸlayan bir endüstrideki ÅŸirketin, yukarıda saydığımız elektrikli haberleÅŸme teknolojilerinden EN ESKÄ°SÄ° TELGRAF icad edilmeden, kurulmuÅŸ olması Ä°MKANSIZ.
TeÅŸbihte hata olmayacağını varsayarsak bu ÅŸöyle birÅŸeye benziyor ; Ä°nsanoÄŸlu uzaya çıkmadan önce, Jules Verne’in “Aya Yolculuk” kitabından ilham alarak Uzay Seyahati Turizm Acentesi isimli bir ÅŸirket kurmaya.

TELGRAF
Telekomünikasyon kelimesinin temelini oluÅŸturan en eski teknoloji TELGRAF bildiÄŸiniz üzere Samuel Morse tarafından icad edilmiÅŸ. (Günümüzde kullanılan modern telgraf teknolojisinden bahsediyorum. Telgraf’ın tarihi çok daha eski)
1837 yılında bu icadı ile ilgili patent baÅŸvurusunda bulunuyor.
Åžubat 1838‘de, Samuel Morse, bulduÄŸu teknolojiyi dar bir çevrede demo olarak gösteriyor. Ardından ABD Kongresi’ne giderek bu teknolojinini uzak mesafeler arasında haberleÅŸmeye olanak tanıyan bir teknoloji olabileceÄŸini, yeterli ödenek ayrılır ise ABD’de Washington DC ile Baltimore arasında bir hat kurulabileceÄŸini söylüyor.
1843 yılında kongre bu yatırıma hem onay veriyor hem ödenek ayırıyor.

Ä°lk uzak mesafe telgraf SÄ°NYALÄ° ise (Mesaj deÄŸil) 1 Mayıs 1844‘te daha hattın inÅŸası devam ederken, Anapolis Junction denilen baÄŸlantı noktasından, Henry Clay’in baÅŸkan adayı olduÄŸunu anlatmak için gönderiliyor.
Hattın tamamlanmasından sonra, 24 Mayıs 1844‘te ise dünya kayıtlarındaki ilk telgraf mesajı yollanıyor.
Türk Telekom’un kendisine kuruluÅŸ tarihi olarak seçtiÄŸi ve kutladığı 22 Ekim 1840‘tan yaklaşık 4 YIL SONRA. 
Telekom endüstrisinin temeli olan, endüstriye ve bu alandaki ÅŸirketlerin neredeyse tümüne ismini verenTELEKOM kelimesinin ortaya çıkmasına sebep olan teknolojinin modern anlamda kullanılmaya baÅŸlamasından 4 yıl önce bu alanda bir ÅŸirket kurulmuÅŸ olabilir mi?

Türk Telekom’un gerçek doÄŸum günü

Washington ve Baltimore arasında kurulan telgraf hattından sonra bu teknoloji hızla yayılmaya baÅŸlar. Osmanlı imparatorluÄŸuna maden okulu kurmak için danışmanlık yapan Amerikalı profesör J. L. Smith 1847 yılında Samuel Morse’un geliÅŸtirdiÄŸi sistemi PadiÅŸah 1. Abdülmecid‘e sunar. Bu icattan oldukça etkilenen Abdülmecid, Ä°stanbul-Edirne arasında bir telgraf hattı kurulmasının maliyetini sorar. Ancak bu o dönemde sadece beyin fırtınası olarak kalır.
Abdülmecid Samuel Morse’a bu icadı için bir berat ve NiÅŸan-ı Ä°ftihar madalyası yollatır.

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Yaklaşık 10 yıl sonra Türkiye’nin ilk telgraf hattının inÅŸasına Mart 1955‘te baÅŸlanır ve 19 AÄŸustos 1855 tarihinde Ä°stanbul-Edirne arasındaki hat tamamlanır. Eylül 1855‘te ise Ä°stanbul’dan ilk telgraf çekilir. Osmanlı’daki ilk telgraf hattı ise 1854 yılında Ä°ngilizler tarafından Kırım ile Varna arasında kurulan 340 mil uzunluÄŸundaki denizaltı hattıdır. Ama bu hat Osmanlı’nın deÄŸil Ä°ngilizlerindir.

Telgraf hattının devreye girmesi ile birlikte 1855 yılında, Posta Nezaretinden ayrı olarak bir de Telgraf Nezareti kurulur.
Bu konu oldukça önemli. Çünkü 1840 yılında kurulan Posta Nezareti‘nden ayrı olarak, 15 yıl sonra kurulan, bir Telgraf Nezareti‘nin Posta Nezareti ile herhangi bir iliÅŸkisi bulunmamaktadır. (Henüz)

KISACA…
Türk Telekom’un, PTT ile kuruluÅŸta ortak bir tarafları bulunmuyor. Posta Nezareti’nin kuruluÅŸ tarihinin, Türk Telekom’un kuruluÅŸ tarihi olarak kabul edilmesinin hiçbir mantıklı açıklaması yok. Ä°ki kuruluÅŸ, posta hizmetleri ve telgraf hizmetleri 1871 yılında birleÅŸtiriliyor. 1871 yılında birleÅŸtirilen iki kurumdan birisinin, doÄŸum tarihi olarak birleÅŸtirildiÄŸi diÄŸer kurumun kuruluÅŸ tarihini alması bana biraz saçma geliyor.

EÄŸer Türk Telekom için bir doÄŸum tarihi söylenecekse …
Bu tarih
Ä°stanbul-Edirne telgraf hattı inÅŸaatının baÅŸladığı Mart 1855 veya Hattın tamamlandığı 19 AÄŸustos 1855 veya ilk telgrafın çekildiÄŸi 14 Eylül 1855 olarak kabul edilmelidir.
Bana göre ise 1855 yılında Telgraf Nezareti‘nin kurulması Türk Telekom‘un doÄŸum tarihidir.
Türk Telekom 175 yaşında deÄŸil, 160 YAÅžINDADIR.

Türk Telekom için önemli tarihler…

1- Telgraf Nezareti’nin kurulması – 1855
2- Posta Nezareti ve Telgraf Nezareti’nin birleÅŸtirilmesi – 1871
3- Türk Telekom’un, PTT’den ayrılarak Anonim Åžirket haline gelmesi – 24 Nisan 1995
4- Türk Telekom’un özelleÅŸtirilmesi – 14 Kasım 2005

SON SÖZ..
GeçmiÅŸini bilmeyen, geleceÄŸi tayin edemez…

Kemalettin BULAMACI