PTT Çalışanları içerisinde Türkiyede baÅŸbakan olabilmiÅŸ tek bir isim var: Talat PAÅžA.

O bundan tam 96 yıl önce Bugün 15.03.1921 Tarihinde bir Ermeni Teröristin kurÅŸunlarıyla ÅŸehit olmuÅŸtu. Vefatının yıl dönümü nedeniyle, onun vatamn sevgisi, macera ve hırs dolu hayatını, size BaÅŸkan Yardımcımız Fazlı KÖKSAL'ın kaleminden aktaralım istedik

(Bu Yazı Fazlı KÖKSAL'ın "Posta ve Telekomünikasyon Tarihinden Portreler" Kitabından alınmıştır.)

Posta Memurluğundan Sadrazamlığa

TALAT PAÅžA

TALAT BEY

----------

Vatanı savunduk, nasıl savunursa kurt kendi kanını!
Hayallerimiz yüksek, canımız alçaktaydı ki o kadar,
Hatta daha aÅŸağıda bile, feda olsun! Biz isyankârdık.
Haydi vurdurun beni! Çeksin tetiÄŸi zavallı biri… heyhat!
Arkasında Ä°ngiliz hükümeti. Biliyor Talât!
Terakki dedim de, hücrelerdir! Kimi canlı, kimi baÅŸtan ölü!
Okulluyduk biz, orada öÄŸrendik can verme yollarını,
Şehadetnamemiz, vatanın koynunda gizlidir!
                                            Hüseyin HAYDAR

Fazlı KÖKSAL

Posta MemurluÄŸundan Sadrazamlığa uzanan, bir ermeni komitacısının kurÅŸunlarıyla son bulan, vatan sevgisi, hırs ve hayal dolu, dürüst ve maceralı bir hayat… Talat PaÅŸanın hayatı bu cümle ile özetlenebilir.

Telgraf idarehanesinde ücretsiz katip[1], seyyar posta memuru, Selanik Telgraf Ä°daresi BaÅŸkatipliÄŸi görevlerinde bulunan Talat Bey, Posta ve Telgraf Nazırlığı, Dahiliye Nazırlığı ve Sadrazamlık görevlerinde bulunmuÅŸtur.

 Ä°ttihat Terakki’nin “Bizim Talat”ı, iken “Talat Bey” en nihayet  “Talat PaÅŸa” olmuÅŸtur…

O, ülkenin en netameli yıllarında, birinci dünya savaşı yıllarında Sadrazamlık gibi çok zor bir görevi yürütmüÅŸtür.

Ä°ttihat Terakki’nin Enver PaÅŸa ve Cemal PaÅŸa ile birlikte en etkin üç kiÅŸisinden birisidir…

Talat PaÅŸa hakkında toplumun yargıları çok farklıdır;

Bir grup onu; Türkiye’yi 1. Dünya Savaşına sokan, tehcir kararını alıp uygulayarak,  insan haklarını çiÄŸneyen, Türkiye’yi uluslar arası platformlarda zor durumda bırakan bir kötü adam olarak takdim ederken,

DiÄŸer bir gruba göre; Türkiye’yi TürkleÅŸtiren, Ermenilerin iç ayaklanmalarını engelleyerek, Ä°stiklal Savaşına doÄŸu cephesinden emin olarak, iç ayaklanma endiÅŸesi olmadan girilmesini saÄŸlayan, böylece; bu vatanda bağımsız yaÅŸamamızı borçlu olduÄŸumuz kiÅŸilerden birisi, bir Milli kahramandır…

Talat PaÅŸa Posta, Telgraf ve Telefon Nazırlığı döneminde Fen MüfettiÅŸliklerinin yeniden ihdas ettirmiÅŸ, ayrıca posta ve telgraf memurları için kefalet sandığı teÅŸkili için giriÅŸimde bulunmuÅŸtur.

Almanya’ya kaçak yaÅŸadığı günlerde Ali Sai takma adını kullanması onun postacılıktan hiç kopamadığının bir göstergesidir. Zira “Sai” postacı haberci demektir…

Hayatı:

 Talat PaÅŸa 1 Eylül 1874 yılında Edirne’de, Sultanselim’in KurÅŸunlufırın mahallesinde küçük ahÅŸap bir evde doÄŸdu. Babası, Kırcaali kazasının Çepleci köyüne yerleÅŸmiÅŸ Batı Trakya Yörüklerinden Ahmet Vasıf Efendi, Talat PaÅŸa doÄŸduÄŸu sırada Edirne'de sorgu yargıcı olarak görev yapıyordu.

Ä°syancı ve Örgütçü Genç Talat

Talat PaÅŸa, ilkokulu Vize’de okudu. Edirne’de Arasta çarşısında kavaf olan Sabri Bey’in himayesinde Edirne Askeri RüÅŸtiyesini bitirdi. Ä°ki yıl Edirne Musevi cemaatinin Alliance Ä°sraelité mektebinde Fransızca öÄŸrendi; bu okulda bir yıl Türkçe öÄŸretmen vekilliÄŸi yaptı. Sonradan iki yıl da Selanik Hukuk Mektebi’nde okudu; ancak bitirmedi.

11 yaşında babasının ölümü üzerine maddi durumları iyice bozulmuÅŸtu. Annesini ve ablasını geçindirebilmek için 17 yaşında, 1891’de Edirne Telgrafhanesinde bir süre para almadan, daha sonra 300 kuruÅŸ aylıkla kâtip olarak çalışmaya baÅŸladı. Bu görev, genç Talat’ın deÄŸiÅŸiminin ilk adımıdır. Kendini geliÅŸtirmek yanında, dünyadaki geliÅŸmeleri de izleme imkânı buldu. Jön Türk hareketine ilgi duydu. Yurtdışında bastırılan, ülkeye gizlice gönderilen gazete ve kitapçıkları okuyor ve arkadaÅŸlarıyla birlikte yayıyordu. 30 Temmuz 1896’da tutuklandı. 25 ay süren cezaevi günlerinde Balkan ülkelerinde yıllarca komitacılık yapmış siyasi tutuklulardan dinlediÄŸi deneyimler, onda yeni düÅŸünce ufukları açtı. Üç yıl kalebentlik cezasına çarptırıldı. Abdülhamit tarafından affedildi. Ancak Ä°stanbul’a gitmesi yasaklandı. Bu karar üzerine Talat Bey, Selanik’e gitti.

Siyasi sürgün olduÄŸu için iÅŸ bulması kolay olmadı. 1898’de bir süre Selanik ve Manastır arasında seyyar posta memuru olarak çalıştı. 3. Ordu’ya mensup genç subaylar, öÄŸretmenler ve aydınlarla tanıştı. 1899’da Paris’teki Jön Türkler ile iliÅŸkiye geçti. 1903’te Selanik Telgraf Ä°daresi baÅŸkâtibi oldu. Etkisi daha geniÅŸ bir çevreye yayıldı. En çok güvendiÄŸi on arkadaşıyla birlikte 1906’da Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu. Bir yıl sonra bu cemiyet, Paris’teki Terakki ve Ä°ttihat Cemiyeti’nin birleÅŸme önerisini kabul ederek Osmanlı Terakki ve Ä°ttihat Cemiyeti Dahili Merkezi Umumisi olarak adlandırıldı.

Talat Bey, bu arada bir yandan Selanik Hukuk Mektebi’ne devam etmeye baÅŸladı.

21 Kasım 1907’de memuriyetten çıkartıldı. Selanik Özel Ticaret Mektebi’nde müdürlük yaptı.

 Gizli örgütten Meclisi Mebusuna

 23 Temmuz 1908’de Hürriyet’in ilanı üzerine, o döneme kadar yalnızca Ä°ttihat ve Terakki’nin kurucuları ve önde gelenleri arasında adı ve rolü bilinen Talat Bey, ülke çapında tanındı. 30 Temmuz 1908’de Ä°ttihat ve Terakki’den Edirne Mebusu seçildi. Meclisi Mebusan’ın birinci reis vekili oldu. Bir yandan Cemiyet’i bütün memlekette örgütlemeye, bir yandan da muhtelif milletlere mensup mebuslar arasında Meclis’te memleket meseleleri konusunda görüÅŸ birliÄŸi saÄŸlamaya çalışıyordu. 31 Mart ayaklanması üzerine Meclisi Mebusan’ın YeÅŸilköy’de toplanmasını o saÄŸladı ve ayaklanma bastırıldıktan sonra, Meclis’te çoÄŸunluÄŸu saÄŸlamış Ä°ttihat ve Terakki mebusları arasında birlik ve beraberlik düÅŸüncesini yaymaya çalıştı. 1909’da Ä°ngiltere’ye giden mebuslar heyetinin baÅŸkanıydı. Bu görevle yurtdışındayken 8 AÄŸustos’ta Hüseyin Hilmi PaÅŸa kabinesinde Dâhiliye Nazırlığına getirildi. Ä°ç olayların yoÄŸunlaÅŸtığı bir dönemde siyasi muhaliflerinin ÅŸiddetli saldırıları üzerine 18 Åžubat 1910’da istifa etti. 4 Åžubat 1911’de kurulan Mehmet Sait PaÅŸa Hükümeti’nde bu kez Posta ve Telgraf Nazırlığını,  17 Åžubat’tan sonra da vekâleten Dâhiliye Nazırlığını üstlendi.

Gönüllü Er

1912’de Balkan Savaşı’nın ilanı sırasında Edirne’de bulunuyordu. Gönüllü er olarak orduya katıldı. Ancak yakınlarının itirazı üzerine Ä°stanbul’a döndü. Balkan yenilgisinin ardından Ä°ttihat ve Terakki’nin Kâmil PaÅŸa Hükümeti’nden tekrar iktidarı ele almak amacıyla düzenlediÄŸi ‘Babıâli Baskını’na (23 Ocak 1913) öncülük etti. Sadrazam Mahmut Åževket PaÅŸa’nın öldürülmesinden sonra da Said Halim PaÅŸa Kabinesi’nde yeniden Dâhiliye Nazırı oldu. 1915 yılında Ermenilerin tehcir edilmesi nedeniyle Batı kamuoyunda soykırım yamakla suçlandı ve “bir numaralı Ermeni düÅŸmanı” ilan edildi. Bütün Batı basını saldırıya geçti. Oysa daha sonra Ä°ttihat ve Terakki'nin 1 Kasım 1918’deki son Kongresinde yaptığı konuÅŸmada Talat PaÅŸa, o günleri ÅŸöyle yorumluyordu: 

“Bu tehcir ve taktil rivayetleri son derece mübalaÄŸa edilmiÅŸtir. Türkleri hiç tanımayan, daha doÄŸrusu pek fena tanıyan Avrupa ve Amerika kamuoyunda mezalim sözlerinin ne kadar ağır tesirler bırakacağını takdir eden Ermeni ve Rum neÅŸriyatı biri on yaparak dünyayı gürültüye boÄŸmuÅŸtur. (...) devletin varlık yokluk kararını verecek bir büyük savaÅŸ sırasında ordularının hareket serbestisini ihlal eden, arkada isyanlar çıkararak memleketin selametini, ordunun güvenliÄŸini tehlikeye düÅŸüren hareketlere müsamaha edilememesi doÄŸal ve zorunluydu.”[2]

Sadrazam Paşalıktan Duyulan Sıkıntı

Talat PaÅŸa, 1917’de Sadrazam Said Halim PaÅŸa’nın görevinden istifa etmesi üzerine Sadrazamlığa getirildi.

ArkadaÅŸları onun keskin bir zekâ ve üstün bir yeteneÄŸe sahip olduÄŸunu söyler. Bitmek tükenmeyen bir sabrı var. Ä°ttihat ve Terakki’nin kuruluÅŸunda, güçlenmesinde ve yönlendirilmesinde tayin edici bir görev üstlendi. Onu çok yakından tanıyan Hüseyin Cahit Yalçın’a göre “EÄŸer Talat PaÅŸa olmasaydı Ä°ttihat ve Terakki olmazdı. O, örgütün kubbe taşı, çimentosu ve temeliydi”. MeÅŸrutiyet ilan edildiÄŸi dönemde Talat PaÅŸa Ä°stanbul için yeni, henüz bilinmeyen bir isim. Cemiyet’in merkezi umumi üyeleri açıklanmadığı ve gizli olduÄŸu için kimse tanımıyor. Meclisi Mebusan’da ilk Meclis Reisi seçileceÄŸi gün Cavit Bey, Hüseyin Cahit Yalçın’a ÅŸöyle der:

-Talat’a rey ver.

-Kim Talat?

-Bizim Talat.

Hüseyin  Cahit Yalçın “Talat PaÅŸa” isimli kitabında, Talat PaÅŸa’nın Ä°ttihat ve Terakki’de yükseliÅŸini ÅŸöyle anlatıyor;:

“Ä°ÅŸte bu “bizim Talat” yavaÅŸ yavaÅŸ, sadece kendi saf ve samimi hizmetleri, yararlıkları sayesinde hepimizin Talat’ı oldu, memleketin Talat'ı oldu, vatanın Talat’ı oldu.
Ä°ttihat ve Terakki çok karışık ve nazik bir örgüt; içlerinde bir eÅŸitlik var. Hepsi “kardeÅŸ”. Ä°taat edecek olanlar, bu itaatin gerekliliÄŸine ikna olmalılar. Aralarında çok büyük ayrılıklar vardı. Bunları gidererek, örgütte bir uyumsuzluk olmadan iÅŸleri yürütebilmek için faal, yumuÅŸak, insan duygularını ve ihtiraslarını ölçebilmekte mahir bir zekâ ve kiÅŸiliÄŸe gereksinim vardı. Talat PaÅŸa da bu tekniÄŸin en büyük üstadıydı. Alçak gönüllü ve cesur. En büyük düÅŸmanına bile açıktan, cepheden hücum eder. Küçük ve sıradan entrikalar, yalan ve iftiralar düÅŸmana karşı bile bir silah olarak kullanılmaz. Çıkarcı deÄŸil. “Vatanı için ve TürklüÄŸün yükselmesi uÄŸruna” her türlü özveriyi göze alacağı biliniyor.

Seviyorlar, sayıyorlar ve sözünü dinliyorlar. Bu nedenlerle “Talat PaÅŸa” olduÄŸu; bir gizli örgüt üyeliÄŸinden, siyasi parti adamlığından yükselerek bir devlet ve vatan adamı olduÄŸu belirtiliyor.

Selanik’in kahvelerindeki Talat ne idiyse, Nazır Bey ve Sadrazam PaÅŸa olduÄŸunda da öyle kalıyor. Sadrazam tayin edildiÄŸinde Sultan ReÅŸat’a “Çok istirham ederim, bana vezaret rütbesi tevcih buyurmayınız. Memleket ve makam saltanatlarına hizmet için öyle zamanlar ve vaziyetler olur ki, bu unvan benim hareket serbestime ve her yere girip çıkmama engel olur” diyor. Sonradan bir “paÅŸa” olarak kahveye nasıl gidecek, onun kaygısında. “Alışırız, belki sonradan çıkmak zor olur” diye sadaret konağına taşınmıyor. Yerebatan’daki kendi kiralık evinde kalıyor. PadiÅŸah bir gün Talat PaÅŸa’ya “Evin yok, bir ev tedarik edersen ben de yardım ederim” diyor. Talat PaÅŸa, padiÅŸahın yanından ayrıldıktan sonra baÅŸmabeyinci ve baÅŸkâtip Ali Fuad’ı (Türkgeldi) çağırıp ÅŸöyle der:

- Parasal yardım kabulü, benim prensibime uygun deÄŸildir. EÄŸer zatı ÅŸahaneleri bu fikirde ısrar edecek olursa, kendisini gücendirmeksizin önünün alınmasını sizden bilhassa rica ederim.”

 Mahallenin Fırınından Süpürge Tohumu Ekmek

“Belki bir gün paramız da bulunmayabilir” diye, arabaya deÄŸil, tramvaya biniyor ya da yürüyor. Ä°ttihat ve Terakki merkezine gittiÄŸinde, sadrazam olmadan önce yaptığı gibi, öÄŸle yemeÄŸinde ekmek, peynir ve kavun yiyor. Birinci Dünya Savaşı’nda halkın sofrasında süpürge tohumundan ekmek varken, Talat PaÅŸa’nın da evine vesikayla aynı ekmek alınıyor. Bir gün Askeri Levazımat Umumi Reisi Topal Ä°smail Hakkı PaÅŸa evlerine geliyor. Sadrazam’ın evinde bu çamur gibi ekmeÄŸin yendiÄŸini görünce, ertesi gün PaÅŸa’nın evine bir torba beyaz ekmek yolluyor. Talat PaÅŸa, akÅŸam yemeÄŸinde 90 yaşındaki annesi ve eÅŸi Hayriye Hanım’la birlikte sofraya oturur. Bu beyaz ekmekleri görür görmez en küçük dilimine kadar hepsini toplattırır ve Ä°smail Hakkı PaÅŸa’ya geri gönderir

-Biz, ekmeğimizi mahallemizin fırınından vesikayla alıyoruz. Bu ekmeğe ihtiyacımız yok.

Nazırlığı sırasında seyahatler için aldığı harcırahların artanını geri verince, görevli memurun belli ki ilk kez başına böyle bir iÅŸ geliyor. Uygulamanın böyle olmadığını anımsatıyor, ama Talat PaÅŸa'dan ÅŸu cevabı alıyor:

-Ben hakkım olmayan parayı almam!”[3]

Talat PaÅŸa Osmanlı Tarihinin en dürüst, devlet malını en titiz koruyan sadrazamlarından birisidir. Lüksten, ÅŸatafattan, gösteriÅŸten uzak durmuÅŸ, sıradan bir vatandaÅŸ gibi yaÅŸamıştır. Sadrazamlık konağına oturmamış, basit kâgir bir evde sıradan memurlardan farksız bir hayat sürmüÅŸtür. Emrinde örülü ödenek olduÄŸu halde, askere gidecek 30 memurun avans maaÅŸ istemeleri üzerine, bürokratların örtülü ödenekten ödeme teklifini reddederek, kendi maaÅŸlarından mahsup edilmek üzere ödeten, sonra da yakınlarından borç isteyen bir dürüstlük anlayışına sahiptir.[4]

Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya’nın Ä°tilaf devletlerinden ateÅŸkes istemesi üzerine (Ekim 1918), yeni kurulan Ahmet Ä°zzet PaÅŸa hükümeti Mondros Mütarekesi’ni (30 Ekim 1918) imzalarken, Ä°ttihat ve Terakki Fırkası da 1 Kasım 1918 Cumartesi günü son kongresini topladı. Ä°tilaf devletleri artık Ä°ttihatçı avı baÅŸlatmışlardı. Talat PaÅŸa, bir konuÅŸma yaptı ve siyasi hayattan çekildiÄŸini açıkladı. KonuÅŸmasını ÅŸöyle bitirdi;

“ Siyasetimiz maÄŸlup oldu. Dolayısıyla bizim için artık iktidar mevkiini her ne ÅŸekilde olursa olsun muhafaza etmek mümkün olamaz. Bu açıdan hükümet mevkiinden istifa ettiÄŸimiz gibi, bugün burada da Merkezi Umumi heyetiyle beraber Cemiyetin idare mevkiinden istifa ve Cemiyeti hakiki ve meÅŸru sahibi olan Kongre heyetine terk ediyor ve bırakıyoruz.”

 Aynı gece saat 23.00’te, Enver ve Cemal PaÅŸalar ve diÄŸer Ä°ttihat ve Terakki önderleriyle birlikte gizlice yurtdışına çıktı. “Saklanırım, beni nereden bulacaklar? Ben vatanımdan ayrı, uzak yaÅŸayamam. Vatandan uzak yaÅŸamaktansa, ölmek daha iyidir,” diyen Talat PaÅŸa’yı arkadaÅŸları çok zor ikna ettiler…

 Gidiyorum, Ama Milletime Hesap Vermek Ä°çin GeleceÄŸim

Ayrılmadan önce Sadrazam Ä°zzet PaÅŸa’dan görüÅŸü sorulur, onayı alınır. O da düÅŸman iÅŸgali altındaki bir Ä°stanbul’da kalmalarının yararı olmayacağı düÅŸüncesindedir. Talat PaÅŸa, Sadrazam’a yazdığı mektupta ÅŸöyle der:

“Ä°zzet PaÅŸa Hazretlerine;

Memleketin bir süre yabancı nüfuz ve etkisi altında kalacağını anladım. Buna raÄŸmen memlekette kalmak ve millet karşısında muhakeme olunmak niyetindeydim. Bütün dostlarım bunu geleceÄŸe ertelemek için ısrar ettiler. (…) Bütün siyasi hayatımda hedefim, memlekete namusumla hizmet etmekti. Bütün servetim Zatı Åžahane’nin ihsan ettiÄŸi otomobil bedeli ile her ay artırdığım yirmiÅŸer liradan biriken iki bin altı yüz liralık dahili istikraz bedelinden ve bir de dört arkadaşımla birlikte kiraladığımız çiftliÄŸin icar devrinden hasıl olan paradan ibarettir. Bunun bir kısmını yanıma aldım. Bundan baÅŸka nesneye sahip deÄŸilim.

“Millete karşı hesap vermek ve muhakeme olunarak tayin edilecek cezayı büyük bir cesaretle çekmek isterim. Ä°ÅŸte zatı fehimanelerine söz veriyorum. Memleketin yabancı nüfuz ve tesirinden kurtulduÄŸu gün, ilk telgrafınıza itaat edeceÄŸim.”[5], [6]

Rıhtımdan onları alıp ayrılan motorun son hareket anlarında yanında olanlar Talat PaÅŸa’nın iki üç kez çıkıp tekrar döndüÄŸünü aktarıyorlar.

Önce Odesa’ya, ardından Almanya’ya geçti. Ali Sai takma adıyla Berlin yakınlarındaki Charlottenburg’a yerleÅŸti.Siyasal çalışmalarını ve temaslarını burada sürdürmeye çalıştı. Milli mücadelenin Anadolu’daki geliÅŸimini yakından izliyordu. O konudaki düÅŸüncesi netti"Milli mücadele baÅŸarıya ulaÅŸacaktır, çünkü milli sınırlar dışında, Türk milletinin hakikaten sahip olduÄŸu topraklar dışında emel beslemiyor. Bu toprağın sınırları milli misakla çizilmiÅŸtir."

Talat PaÅŸa ve Atatürk.

Talat PaÅŸa kaçak olarak Almanya’da yaÅŸarken, Malta’da sürgünde bulunan Ä°ttihat Terakki Umumi Katibi Mithat Åžükrü Bleda’ya yazdığı bir mektupta Mustafa Kemal PaÅŸa’dan söz etmiÅŸ: “Ben burada Sarı PaÅŸa ile haberleÅŸiyorum. Berlin’de olup bitenleri, kulağıma çalınanları kendisine bildiriyorum. Sarı PaÅŸa’nın bana verdiÄŸi cevaplardan anlıyorum ki, verdiÄŸim bu malumattan kendisi pek memnun kalmaktadır.” Atatürk de, 29 Åžubat 1920’de Talât PaÅŸa’ya yazdığı çok uzun bir mektupta onu siyasi durum ve mücadele hakkında bilgilendiriyor ve ÅŸöyle diyordu: “Bir yıldan bu yana Avrupa’daki mesainiz memnuniyet vericidir. Aynı tarzda mesai sarfına devam etmek, daha faydalı neticeler verecektir.” Yine Atatürk’e göre “vaktiyle birçoÄŸumuz o cemiyetin kurucusu ve üyelerinden bulunuyorduk. (...) Talat PaÅŸa’nın riyaseti altında yapılan son Kongresi kararıyla tarihe intikal eden söz konusu cemiyetin alakalılarıyla daha sonra teÅŸekkül eden Teceddüt Fırkası mensuplarının büyük kısmı büyük milletimizin yüksek azminden doÄŸan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne iÅŸtirak veya iltihak etmiÅŸ ve bu Cemiyetin programını kabul etmiÅŸtir.” Hüseyin Cahit Yalçın’a göre “Ä°ttihat Terakki’nin düÅŸmanları, sonra milli hareketin, kurtuluÅŸ hamlesinin de düÅŸmanları oldular.”

Memleket özlemi Talat PaÅŸa’nın peÅŸini gurbette hiç bırakmadı. Memleket özlemi ve yoksulluk.. EÅŸinin takılarını, niÅŸanlarındaki taÅŸları satar. Arkadaşı Bahaettin Åžakir’in elbisesinin daha da eski olduÄŸunu görünce, kendi elbiselerini paylaşır. ÖldüÄŸünde cebinden sadece 10 mark çıkar.

Divanı Harbi Örfi’den gıyabında mahkûmiyet kararı çıkar. Savunmasını hazırlar ve Berlin’de bastırır.

Talat PaÅŸa, 15 Mart 1921’de Sogomon Teyleryan adlı bir Ermeni tarafından evinin önünde katledildi ve Berlin’deki  Türk mezarlığına gömüldü. 20 Mart 1921 Pazar günlü Hâkimiyeti Milliye gazetesinde saldırı, “Talat PaÅŸa’ya suikast” baÅŸlığıyla birinci sayfadan verildi. Olay ÅŸöyle yorumlanıyordu: “Ä°ngilizlerin, askerle ve politikayla baÅŸa çıkamadıkları Türkiye’ye bugün geniÅŸ ölçekte bir suikast tertibatı hazırladıkları anlaşılıyor. (...) Bu menfur cinayet Ä°ngiliz hıyanetinin insanlığın yüzünü kızartacak ne çirkin bir dereceye ilerlediÄŸini bir kere daha gösterir. Ä°ngilizler menfur politikalarıyla, harp zorbalıklarına ÅŸimdi bir de Türk ricalini gizlice arkadan vurmak kötülüÄŸünü de ilave ettiler.”

Berlin’deki mahkemede Talat PaÅŸa’nın katili “Ermeni soykırımı sırasında ailesinin öldürüldüÄŸünü, bu nedenle cinayet iÅŸlediÄŸini” ileri sürdü. Davaya katılan Türk tarafının tanıkları  dinlenmesine bile gerek duyulmadan Teyleryan beraat ettirildi.

Talat PaÅŸa’nın  cenazesi 25 Åžubat 1943’te Ä°stanbul’a getirilerek büyük bir törenle ÅžiÅŸli’de Abideyi Hürriyet tepesinde topraÄŸa verildi.[7]