ÇALIÅžTIKLARI KURUM ÖNÜNDE Ä°DAM EDÄ°LEN Ä°KÄ° PTT MEMURUNUN HAZÄ°N HÄ°KÂYESÄ°

Yıl 1914. Aylardan Eylül. Ve ayın 14’ünde sabahleyin iÅŸe gelen Posta Nezareti çalışanları iÅŸyerlerinin önünde her gün alışık olmadıkları bir manzara ile karşılaşırlar. Bir süre önce sıkıyönetimce gözaltına alınmış olan iki PTT çalışanı iÅŸyerlerinin önünde idam edilmiÅŸlerdir.

Ä°stanbul Postanesi Nakliye Memurlarından Yusuf Kenan ve Åžehir Dairesi Memurlarından Mehmet Talat hakkındaki idam kararı, diÄŸer çalışanlara ibret olması için midir yoksa usul mü böyledir bilinmez ama o gece sabaha karşı orada infaz edilmiÅŸtir.

Bu iki PTT memurunun yaÅŸam öykülerine kısaca deÄŸineceÄŸiz ama önce dönemin koÅŸullarına ve yargılandıkları dava konusu olan geliÅŸmelere kısaca bakmakta yarar var diye düÅŸünüyorum.

Devir Sultan V. Mehmed ReÅŸat devri (1909-1918). 23 Ocak 1913 tarihinde meÅŸhur “Babıâli Baskını” ile iktidara gelen Ä°ttihat Terakki Hükümeti ise içte ve dışta çok çeÅŸitli sorunlarla karşı karşıyadır. Ancak devletin varlık yokluk mücadelesi verdiÄŸi bu süreçte iktidar mücadelesi henüz sona ermemiÅŸtir. Bir yandan Cemiyete karşı geliÅŸen muhalefet, diÄŸer yandan Sadrazam Mahmut Åževket PaÅŸa'nın, Cemiyete raÄŸmen başına buyruk bazı yönetsel faaliyetleri paÅŸanın öldürülmesine kadar giden bir sürecin doÄŸmasına neden olmuÅŸtur.

Babıâli Baskını sırasında öldürülen Harbiye Nazırı Nazım PaÅŸa’nın da içerisinde yer aldığı  “Halaskar Zabitan” (Kurtarıcı Subaylar) grubu da benzer bir karşı darbe ile intikam ve hükümeti devirme planları yapmaktadır.

Ä°ÅŸte böyle bir ortamda Sadrazam Mahmut Åževket PaÅŸa 11 Haziran 1913 günü öÄŸle vakti Harbiye Nezareti’nden (Ä°stanbul Üniversitesi Binası), Babıâli’ye gitmek üzere arabasıyla yola çıkar. Çarşıkapı civarında bir cenaze alayına yol vermek üzere durduklarında suikasta uÄŸrar ve hayatını kaybeder.

Gerçek azmettiricileri ve eylemin amacı tam olarak çözülemese de olaya karışan yedi suikastçı hemen yakalanır. Hızlı bir yargılama yapılarak olayla ilgili görülen 37 kiÅŸiden 24’ü hakkında idam kararı verilerek 12’si Beyazıd Meydanında infaz edilir. Toplam 322 kiÅŸi ise baÅŸta Sinop olmak çeÅŸitli yerlere sürgüne gönderilir. Sürgüne gönderilenler arasında bir süre sonra PTT Genel Müdürü olacak yazar Refik Halit Karay da vardır. Olayın baÅŸ tertipçilerinden bir kısmı ise yurt dışında oldukları için kurtulurlar. Ä°ÅŸte bunlardan biri de Halaskaran Zabitan grubu yöneticilerinden Kürt Åžerif PaÅŸa’dır.

Åžimdi gelelim iki PTT memurunun idamlarına iliÅŸkin yapılan yargılamaya. Bununla ilgili mahkeme kararı “Tanin Gazetesi”nin 17 Eylül 1914 tarihli nüshasında yayınlanmıştır. Verilen karara göre iÅŸledikleri iddia olunan suçlar ve mahkûmiyetleri ÅŸöyle açıklanmaktadır.

“Gayri meÅŸru vasıta ile cebren hükümeti deÄŸiÅŸtirmeye ve kamuoyunu galeyana getirerek memleketin tahribi hususunda bir fesad heyeti teÅŸkil etmek ve bu heyetle merhum Mahmud Åževket PaÅŸanın feci ÅŸekilde ÅŸehadetiyle sonuçlanan harekâtı tertib ve yönetmekten gıyabında idama mahkûm edilen Åžerif ile haberleÅŸtikleri görülmüÅŸtür.”

Bakanlara ve bazı hükümet üyelerine gelen mektupları çalarak Paris’te dağıtımına sebep oldukları iddiasıyla yargılanan PTT memurları ÅŸunlardır. Postahane Åžehir Dairesi memurlarından Asitane’li (Ä°stanbul’lu) Mehmet Talat Efendi, PT Nezareti nakliye memurlarından Kenan Efendi, Urfa Postanesi memurlarından Mehmet Halis, Ä°stanbul Postahanesi Åžehir Dairesinden istifa etmiÅŸ olan Mehmet Åžerafettin (ve diÄŸer beÅŸ kiÅŸi).

Ä°stanbul Divani Örfisince (Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi) yapılan yargılama neticesinde verilen karardan özetleyerek aktarmaya çalışalım.

“Zanlı Kenan Efendinin yukarıda adı geçen Åžerif ile muhabere eylediÄŸi ve memleketin sükûn ve huzuru için hükümetçe Sinop’a sürgün edilenlerle yazışmaya devam ettiÄŸi görülmüÅŸtür. Ayrıca onları ısrarla yanıltmaya çalışarak, adı geçen Talat ile birlikte hükümet üyelerinin bazı yabancı devlet yetkilileriyle yaptıkları yazışma ve mektupları, resmi evrakları memuriyetlerine dayanarak çaldıkları ve bunları yine adı geçen Åžerif’e ulaÅŸtırdıkları kesinlik kazanmıştır.

 Yine bunlardan Kenan’ın Kürt AÅŸiret liderlerinden Hüseyin PaÅŸa’yı hükümet aleyhine silahlı isyana teÅŸvik ve tahrik ettiÄŸi anlaşılmıştır. Bu nedenlerle Mülkiye Ceza Kanununun 52. Maddesi gereÄŸince ve hükmüne uygun olarak merhum Talat ile Kenan’ın idamlarına ve diÄŸerlerinin bu suçları iÅŸleme giriÅŸimlerinin sabit olmadığından beratlarına iliÅŸkin mazbatanın yüce padiÅŸahımızca onaylanması üzerine bu sabaha karşı (17-9-1914) hükümleri infaz olunmuÅŸtur. Talat ve Kenan Efendiler Posta ve Telgraf ve Telefon Nezareti binası önünde asılarak idam olunmuÅŸlardır.”

YaÅŸamları çalıştıkları kurumun önünde hazin bir ÅŸekilde son bulan bu iki PTT memuru hakkında bilinenlere gelince.

Mehmet Talat Efendi.(sicil no:472)

Ä°stanbul doÄŸumlu olup, Nizamiye Sanayi Alayı kumandanlarından Miralaylıktan emekli Sami Bey’in oÄŸludur. Ä°dareye 1902 yılında girmiÅŸ olup, 11 Haziran 1914 tarihinde memuriyetten çıkartılmıştır. 17 Eylül 1914 tarihinde de idam edilmiÅŸtir. ÖldüÄŸünde henüz 30-32 yaşındadır.

Yusuf Kenan Efendi.(sicil no:664)

Ä°stanbul doÄŸumlu olup, Mehmed Tevfik Efendinin oÄŸludur. Ä°dareye 1909 yılında girmiÅŸ olup, 11 Haziran 1914 tarihinde Mehmet Talat Efendi ile birlikte iÅŸine son verilmiÅŸ ve 17 Eylül tarihinde de idam edilmiÅŸtir. Yusuf Kenan ise bu tarihte henüz 25 yaÅŸ civarındadır.

Genç yaÅŸta idam edilerek yaÅŸamlarına son verilen bu iki PTT memurun gerçekte iddia olunan suçları iÅŸleyip iÅŸlemediklerini bilmiyoruz ama son derece çalkantılı bir süreçte, yargılandıkları muhakkak. DeÄŸil alt düzeyde iki memurun, baÅŸta Sadrazamlar yani BaÅŸbakanlar olmak üzere tüm devlet görevlilerinin çok kolay suçlanarak “Siyaseten Katl” ( idam) cezasına çarptırıldıkları bir siyasal tarih söz konusudur.

Hiçbir ÅŸekilde hukuk sistemleri içerisinde yer almaması gereken idam cezasının bugün için çoÄŸu ülkelerde kaldırılmış olmasına raÄŸmen, hala bazı ülkelerin ceza yasalarında yer aldığı bilinmektedir. BaÅŸta Uluslararası Af örgütü olmak üzere birçok kuruluÅŸ tüm dünyada kaldırılmaları için yoÄŸun bir çaba sarf etmektedir.

En kısa sürede bu mücadelenin baÅŸarıya ulaşılmasını diliyoruz.

Dostlukla.

Yunus TÜRKÖLMEZ